Кәсіпорын құрылысы жалғасты, энергоресурстардың барлық түрлерін өндіру бойынша жаңа қуаттар енгізілді, БН-350 жылдам нейтрондарында (ол кезде – ОК-500) әлемдегі алғашқы өнеркәсіптік реактордың құрылысы енгізілді. Сол кезеңде радиациялық қауіпті объектілер үшін қолданыстағы нормативтік құжаттарға сәйкес жобада сыртқы дозиметрия қызметі көзделген, оның міндеттеріне санитарлық-қорғау және бақылау аймақтарында өнеркәсіптік алаң аумағында радиациялық бақылау енгізілген болатын. БН-350 реакторында 1969 жылдың бірінші жартысында бақылаудың қажетті құралдарымен, зертханалық жабдықтармен жарақтандырылған осындай қызмет ұйымдастырылды. Сол кезеңде салынып жатқан БН-350 реакторынан радиусы 30 км аумақ шегінде реакторлық қондырғы айналасында табиғи радиациялық фонды өлшеу бойынша жұмыс жүргізілді.

Ауданның радиациялық фоны зерттелді, қоршаған орта объектілерінде (ауа, топырақ, өсімдіктер, Каспий теңізінің суы және т. б.) радионуклидтердің құрамы зерттелді.

Бақылау қызметіне дозиметрия, радиометрия, радиохимия мамандары кірді, қызметкерлерінің жалпы саны - 17 адам. 1972 жылы реакторды физикалық іске қосу үшін радиациялық бақылау жүйесі құрылды, біріктірілген режимде ауаны іріктеу жөніндегі қондырғылармен 30 километрлік бақылау аймағында 14 стационарлық дозиметриялық посттар жабдықталды. Сыртқы дозиметрия қызметінің бастығы техника ғылымдарының кандидаты Твердовский Н.В. болды.

БН-350 реакторы 26 жыл жұмыс істеді және қоршаған ортаға зиян келтірместен, қала тұрғындарын ауыз сумен және электр энергиясымен қамтамасыз етуге өз үлесін қосты.

ҚР Үкіметінің 1999 жылғы 22 сәуірдегі № 456 «Маңғыстау облысының Ақтау қаласында БН-350 реакторын пайдаланудан шығару туралы» қаулысына сәйкес 1999 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін БН-350 реакторлық қондырғысын пайдаланудан шығару жүзеге асырылуда. ҚР энергетика және минералдық ресурстар министрлігінің 09.10.2003 ж. № 200 бұйрығымен бекітілген БН-350 РУ пайдаланудан шығару жобасының негізгі ережелерімен пайдаланудан шығарудың үш кезеңі көзделген:

1. БН 350 реакторын қауіпсіз сақтау жағдайына келтіру.

2. 50 жыл бойы қауіпсіз сақтау.

3. Жабдықтарды, ғимараттарды, құрылыстарды ішінара немесе толық бөлшектеу, радиоактивті қалдықтарды көму және аумақты оңалту.

1999 жылдан бастап осы уақытқа дейін реакторды пайдаланудан шығарудың бірінші кезеңі бойынша 5 негізгі бағытта іс-шаралар орындалуда:

• пайдаланылған ядролық отынмен жұмыс істеу;

• БН-350 реакторының сұйық метал жылу тасымалдағышымен жұмыс істеу;

• БН-350 реакторының сұйық радиоактивті қалдықтарымен жұмыс істеу;

• БН-350 реакторының қатты радиоактивті қалдықтарымен жұмыс істеу;

• БН-350 реакторының ғимараттарын, құрылыстарын және инженерлік жүйелерін қауіпсіз ұзақ сақтауға дайындау, аумақты оңалту.

1973 жылы «Қоршаған ортаны қорғау туралы» Заң шығып, сол кезде Маңғышлақ электр зауыты жататын орта машина жасау министрлігінде қоршаған ортаны қорғау бөлімі құрылды. Министрліктің барлық кәсіпорындарында қоршаған ортаны қорғау жөніндегі зертханалар құрылды. Біздің кәсіпорында мұндай зертхана Орталық зауыт зертханасы құрамында сыртқы дозиметрия қызметінің базасында ұйымдастырылды. Қоршаған ортаны қорғау зертханасын өте құзыретті, бастамашыл сарапшы Е.М. Пурим басқарды. Кейінірек зертхана кеңейтілді, оған қоршаған ортаны мониторингілеу және статистика бөлімдері кірді.

Көп жылдық жұмыстың нәтижесінде кәсіпорында қоршаған ортаны қорғауды басқарудың жақсы ұйымдастырылған жүйесі құрылды. Бұл жүйе табиғат қорғау заңнамасы мен экологиялық менеджмент жүйесі саласындағы мамандардың міндеттері мен жауапкершілігін анықтайды.

Табиғатты қорғау заңнамасының талаптарын сақтау және «МАЭК» ЖШС өндірістік қызметінің қоршаған ортаға теріс әсерін төмендету бойынша жұмыстарды ұйымдастыруды өнеркәсіптік қауіпсіздік департаментінің қоршаған ортаны қорғау бөлімінің мамандары жүзеге асырады.

Қоршаған ортаны қорғау бөлімі бөлім бастығынан және қоршаған ортаны қорғау жөніндегі 4 инженерден тұрады.

ӨҚД ҚОҚБ-нің негізгі міндеттері:

• «МАЭК» ЖШС қоршаған ортаны қорғау және радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша жұмыстарды ұйымдастыру.

• Қоршаған ортаны қорғауға, кәсіпорында радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге байланысты мәселелер бойынша уәкілетті мемлекеттік органдармен өзара қарым-қатынасты ұйымдастыру.

• Табиғатты қорғау қызметін кешенді басқаруды қамтамасыз ету және кәсіпорында қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстарды тиімді пайдалану бойынша нормалар мен талаптарды сақтау бойынша бірыңғай ғылыми-техникалық саясатты жүргізу.

• Кәсіпорында қоршаған ортаны қорғауға және радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге байланысты жұмыстар бөлігінде менеджменттің интеграцияланған жүйесін қамтамасыз ету.

ӨҚД ҚОҚБ-нің негізгі функциялары:

• Кәсіпорында қоршаған ортаны қорғауды және радиациялық қауіпсіздікті басқару жүйесін әзірлеу, енгізу және тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету.

• Кәсіпорын бөлімшелерімен бірлесіп, "Қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстарды тиімді пайдалану", "Радиациялық қауіпсіздік" бөлімдері бойынша перспективалық және жылдық жоспарларды белгіленген нысандар бойынша әзірлеу.

• Қоршаған ортаға ластаушы заттардың төгінділері мен шығарындыларын азайту жөніндегі іс-шараларды әзірлеу.

• Кәсіпорын бөлімшелерінде қоршаған ортаны қорғау және радиациялық қауіпсіздікті тексеру жүргізуді ұйымдастыру және бақылау.

• Бөлімшелердегі радиациялық қауіпсіздіктің және қоршаған ортаның жалпы жағдайына талдау жүргізу.

• Кәсіпорын бөлімшелері үшін стандарттармен, ережелермен және басқа да нормативтік құжаттармен қарастырылған радиациялық қауіпсіздік, қоршаған орта мәселелері бойынша техникалық құжаттаманың бар болуын және дұрыс жүргізілуін бақылау.

• Радиациялық қауіпсіздік және қоршаған орта бойынша халықаралық, Мемлекеттік және ведомстволық стандарттарды, кәсіпорын стандарттарын және басқа да нормативтік құжаттарды енгізу.

• Бөлімше басшыларына және басқа да лауазымды тұлғаларға жұмыста анықталған кемшіліктерді және қоршаған орта және радиациялық қауіпсіздік саласындағы қауіпсіздік ережелері мен нормаларын бұзушылықтарды жою туралы нұсқамалар беру.

• Қоршаған ортаға ластаушы заттардың рұқсат етілген шекті шығарындылары мен төгінділері нормативтерінің жобаларын әзірлеуді ұйымдастыру.

• Өндіріс және тұтыну қалдықтарын орналастыру нормативтерінің жобаларын әзірлеуді ұйымдастыру.

• Бақылаудың заманауи құралдары мен әдістерін енгізу.

• Өз қызметі шеңберінде мемлекеттік сатып алуды жүргізуді ұйымдастыру және бақылау.

• Лицензиялар мен экологиялық рұқсаттарды алуға құжаттарды дайындау бойынша жұмысты ұйымдастыру.

Сапа, қоршаған ортаны қорғау саласындағы мақсаттар мен міндеттер

• Кәсіпорынның біріктірілген менеджмент жүйесі (бұдан әрі – БМЖ) шеңберінде Экологиялық менеджмент жүйесінің жұмыс істеуін және жақсартуды ұйымдастыру.

• Экологиялық менеджмент жүйесі бойынша ұйымның стандарттарын әзірлеу, бөлімшелердегі экологиялық аспектілер мен тәуекелдерді анықтау, оларды талдау, олардың персонал мен қоршаған ортаға әсер ету ықтималдығын басқару және төмендету бойынша жұмыстарды үйлестіру.

• Атмосфералық ауаға ластаушы заттардың шығарылуын төмендету.

• Атмосфералық ауаға парниктік газдардың шығарындыларын азайту.

• Каспий теңізіне зиянды химиялық заттардың төгінділерін азайту.

• Өндіріс және тұтыну қалдықтарының көлемін азайту.

Осы міндеттерді шешудегі басым бағыттар: қолда бар технологиялық жабдықты қайта жаңарту, ескірген жабдықты жаңасына ауыстыру, қоршаған ортаны бақылау құралдарын жаңғырту, ластаушы заттардың шығарындылары мен төгінділерінің көлемін аспаптық бақылау, сондай-ақ табиғатты қорғау іс-шараларын орындау болып табылады.

Кәсіпорынның қоршаған орта объектілерінің жай-күйін өндірістік экологиялық бақылау:

«МАЭК» ЖШС өнеркәсіп алаңдары орналасқан аудандағы қоршаған орта объектілерінің жай-күйін өндірістік экологиялық бақылау «МАЭК"» ЖШС-нің 2020-2024 жылдарға арналған өндірістік экологиялық бақылау бағдарламасына» сәйкес орындалады.

Қоршаған ортаны қорғау саласындағы өндірістік экологиялық бақылауды кәсіпорын бөлімшелері қызметінің қоршаған ортаға әсерін анықтау, табиғат қорғау заңнамасының анықталған бұзушылықтарын дер кезінде анықтау және жою бойынша шараларды қабылдау мақсатында ҚР Экологиялық кодексінің талаптарына сәйкес өнеркәсіптік қауіпсіздік департаментінің (ӨҚД) Қоршаған ортаны қорғау бөлімі (ҚОҚБ) жүргізеді.

Қоршаған ортаның бақыланатын объектілері:

• атмосфералық ауа;

• теңіз жағалауы аймағының жер үсті сулары;

• «Құйылыс – Меловое» аз минералданған су кен орны;

• өнеркәсіптік алаңдардың жер асты сулары;

• БН-350 реакторлық зауыт алаңының топырағы, өсімдіктері;

• су түбіндегі шөгінділер, балдырлар;

• атмосфераға ластаушы заттардың шығарылу көздері;

• теңіз жағалауындағы аймаққа ластаушы заттарды төгу көздері.

Ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған шығарындылар көздерінің, сондай-ақ су объектілеріне ластаушы заттар төгінділерінің атмосфералық ауасының өндірістік мониторингін кәсіпорын бөлімшелерінің аттестатталған зертханалары және кәсіпорынның радиациялық технологиялар және техникалық диагностика орталығының (РТжТДО) аккредиттелген зертханасы жүзеге асырады.

Өндірістік мониторинг радиациялық және химиялық бақылау регламенттеріне сәйкес жүзеге асырылады. Бақылау нәтижелерін талдау антропогендік әсер ету аймағындағы және фондық учаскелердегі қоршаған орта жөніндегі деректерді, сондай-ақ рұқсат етілген шекті нормалармен салыстыру негізінде жүргізіледі.

Сонымен қатар, кәсіпорынның жылу станцияларымен (ЖЭО-1, ЖЭО-2, ЖЭС) зиянды химиялық заттар (ЗХЗ) шығарындыларымен атмосфераның жер қабатының ластану дәрежесін зерттеу мақсатында санитарлық қорғау аймағында (СҚА) шекарадағы қоршаған ортаның жай-күйіне тоқсан сайын мониторинг жүргізіледі. СҚА шекарасындағы атмосфералық ауаның сынамаларын зерттеу нәтижелері ластаушы заттардың (ЛЗ) шоғырлануы санитарлық нормалармен және шекті рұқсат етілген шығарындылардың (ШРШ) нормативтерімен белгіленген шекті рұқсат етілген мәндерден (ШРМ) аспайды.

Кәсіпорын қызметінің басынан бастап және қазіргі уақытқа дейін ластаушы заттардың шығарындылары мен төгінділерінің артуы тіркелген жоқ.

Өндіріс және тұтыну қалдықтарын басқару

Кәсіпорында өндіріс және тұтыну қалдықтарының түзілуін болдырмау және азайту, түзілетін қалдықтардың қауіпті қасиеттерінің деңгейін төмендету, сондай-ақ жұмыс істеу процесіндегі қалдықтардың барлық мүмкіндіктері пайдаланылады.

Қалдықтардың осы түрлерінің едәуір үлесінің пайда болуы кәсіпорынның негізгі генерациялайтын қуаттарын техникалық қайта жарақтандыру бойынша жалғасып жатқан жұмыстармен, өзінің парктік ресурсын өндірген ескірген жабдықтарды ауыстырумен, сондай-ақ ғимараттар мен құрылыстарды күрделі жөндеумен байланысты.

Кәсіпорында қалдықтарды басқарудың қолданыстағы жүйесі (білім беру, сақтау, тасымалдау, жою, қайта өңдеу) қоршаған ортаның ластануын барынша болдырмайды. Қалдықтар санын азайту, оларды қайта пайдалану, кәдеге жарату, регенерациялау жөніндегі операцияларды жоспарлау сондай-ақ теңіз, жер үсті және жер асты суларына, атмосфералық ауаға, топыраққа, өсімдік жамылғысына әсер етуді барынша азайту мүмкіндігін туғызады.

«МАЭК» ЖШС кәсіпорнында қалдықтарды қайта өңдеуге және қайта пайдалануға (рециклингте) толығымен мүдделі және кәдеге жаратуға және қайта өңдеуге жіберілетін қалдықтардың үлесін арттыру бойынша барлық мүмкін болатын шаралар қабылдануда.

Қаракөл көлінің қалаға біздің кәсіпорын сыйлағанын екінің бірі біле бермейді.

ЖЭС және ЖЭО-2 жылу станцияларын салу жобасымен жергілікті жердің рельефінің табиғи төмендеуінде Шор орнында жылу станцияларының салқындатқыш суларын бұру кезінде теңіздің жағалаулық аймағына жылу жүктемесін төмендету үшін суыту тоғаны ұйымдастырылды. Жазғы жоғары температураға және энергетикалық жабдықты салқындату үшін тұщы су көздерінің болмауына байланысты жобада тікелей ағынды суыту жүйесі қарастырылған. Теңіз суы суыту циклынан өтіп, нормативті-таза болып теңізге шор Қаракөл суыту тоғаны арқылы оралады. Теңіз суының көп жылдық көлемі нәтижесінде (жылына шамамен 1,5 миллиард текше м) салқындатқыш тоған жыл құстары ұнататын қыстау үшін таяз көлге, ал жекелеген құс түрлері үшін тұрақты мекендейтін жерге айналды. Шор Қаракөл су бетінің ауданы қазіргі уақытта шамамен 3773,22 га құрайды.

Әрине, шор құру кезінде болашата өмір сүретін көл ретінде жоспарланбаған. Бірақ пайда болған су айдынында көптеген жануарлардың, соның ішінде су маңындағы және батпақты құстардың өмір сүруіне қолайлы жағдай жасалған, бұл осы аумаққа төгілетін судың құрамында өмірге қауіпті заттар жоқ екенін көрсетеді. Мұның дәлелі - қазіргі уақытта аққулар мен құстардың басқа да түрлері қыстап, ұя сала бастады. Ұя салатын құстар - сыбырлақ-аққу, үлкен және кіші шығанақ, кіші ақ, сұр, қызыл құтандар, қызыл үйрек, сарыалақаз, барылдауық қаз, сұр үйрек, кең мүйізді үйрек, қызыл қырық, қамыс, кәдімгі күйкентай, бөдене, тырду, шағала, шақшалар, байғыз, сарыалқым аражегіш, торғай, қарлығаштар, балшықшы және т. б.

Көлде Қазақстан Республикасының, ТМД және МОСП Қызыл кітабына енгізілген ескекаяқты құстардың 3 түрі (бұйра және қызғылт бірқазан, кіші суқұзғын), фламинготәріздес (қоқиқаз), дегелек тәрізділердің 5 түрі (сары құтан, мысыр құтаны, кіші ақ құтан, жалбағай, қарабай), қаз тәрізділердің 4 түрі (сұңқылдақ аққу, кіші аққулар, алакөз сүңгуір және ақбас үйрек). Бұдан басқа, бұл жерде ҚР Қызыл кітабына енгізілген жыртқыш құстардың 7 түрі кездеседі: балықшы тұйғын, жыланшы бүркіт, бақалтақ қыран, дала бүркіті, қарақұс, бүркіт, аққұйрықты субүркіт, тырна тәріздес құстардың 2 түрі (сұр тырна, ақбас тырна), көгершін тәріздестердің 2 түрі (қара қоңыр шетен, қылқұйрық бұлдырық), реликт шағаланың 1 түрі (қарабас өгізшағала). Соңғы жылдары Шор Қаракөлдің флорасы мен фаунасының жай-күйіне мониторинг жүргізу кезінде және қазіргі уақытта тексерілген аумақтың орнитофаунасы 188-ден астам құс түрі бар екені анықталды, өткен жүзжылдықтың тоқсаныншы жылдарымен салыстырғанда мұнда құстардың 80 түрі ұшып өткен.

Қаракөл жасанды көлі шөлдің қатал жағдайларында мыңдаған құстарға мекен болды, олардың көпшілігі өте сирек кездесетін, Халықаралық Қызыл кітапқа енгізілген. Мемлекет бұл бірегей туындыны қорғайды. Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің 1986 жылғы 13 наурыздағы № 96 қаулысымен Қаракөл көлінің аумағы Қарақия-Қаракөл мемлекеттік зоологиялық қаумалының құрамына енгізілді, оған ерекше қорғалатын аумақ мәртебесі берілді.